Preek van ds. David van Veen over Lucas 10: 1- 24
De Veste Gouda, 7 juli 2019
Gemeente van Christus,
Met de kinderen die straks overstappen van de nevendienst naar de 2e helft hebben we de laatste 2 weken weer kindercatechese gehad. Ieder groep van de lagere school komt elk jaar aan de beurt en we behandelen verschillende thema’s uit de wereld van kerk en geloven. Met groep 8 hebben wij het over het onderwerp ‘zegenen’ en over ‘voorbeeldfiguren’ gehad. Over mensen die je inspireren. Natuurlijk kwam daar ook een foto voorbij van het oranje damesvoetbalteam dat vanavond in de finale tegen Amerika staat. Wat een prestatie. Maar uiteraard keken we ook naar Bijbelse voorbeeldfiguren. Zo konden de kinderen een test doen om te ontdekken op welk bijbelfiguur je het meeste lijkt. Zo hadden wij in de groep oa een Maria, een Petrus, een Paulus en een Mirjam.
In het bijbelgedeelte van vandaag is Jezus zo’n voorbeeldfiguur zou je kunnen zeggen. Lang heeft hij het de leerlingen voorgedaan hoe dat Koninkrijk van God te verkondigen en te leven. Maar nu is het tijd dat de leerlingen zelf een weg gaan ontdekken. De vruchten zijn rijp en met vreugde mogen ze geoogst worden. Daarom stuurt Jezus die 72 leerlingen. Twee aan twee gaan ze, zoals ook later, in dat boek, dat Lucas ook heeft geschreven, de apostelen twee aan twee gaan om het evangelie te verkondigen. Het is duidelijk geen één-man show, maar iets dat je samen doet. Als ze terugkomen, zijn ze vol vreugde en begint ook Jezus vervuld van de Geest te juichen. Die uitzending van die 72 is een soort Pinksterfeest, het vuur van het evangelie wordt over de wereld verspreid. Geweldig. Toch ligt zo’n optimistisch verhaal in onze dagen ook wel eens zwaar op de maag. Als we onze blik richten op onze protestante kerk in Nederland, dan blijven we wat zitten met dit Bijbelse oogstverhaal met die bevlogen mensen en die geestrijke juichende Jezus.
Immers de oogst valt soms misschien wel tegen. We horen mensen eerder hun zorgen uiten dan dat ze staan te juichen. Niks geen oogst: Nederland is jarenlang koploper geweest van de ontkerkelijking en als het zo door gaat, zei onderzoeker Prof Joep van ’t Hart, dan doet in 2050 de laatste PKN-er het licht uit. Moet u dat eens even tot u door laten dringen. Nog 31 jaar dus. Vorige week stond er nog een heel artikel in Trouw over herbestemming van kerkgebouwen die door de ontkerkelijking verlaten zijn. Het ging minder hard dan ze een paar jaar geleden gedacht hadden, namelijk dat er twee kerken per week de deuren zouden sluiten; het bleek slechts één kerk per week te zijn geweest. Echter voorspelt directeur Van der Voorn van kerkverzekeraar Donatus: “Er komt nog een tsunami van kerksluitingen aan. Kijk naar de voorspelling van kardinaal van Eijk, die zei vorig jaar dat er van de 280 kerken in het aartsbisdom Utrecht zo’n 15 zullen overblijven.”
En natuurlijk in Gouda lijkt de tijd nog net even anders te tikken en ben ik dankbaar voor onze Veste. We zijn het afgelopen jaar zelfs iets gegroeid, hebben jonge mensen erbij gekregen en zien witte duifjes aan ons gedachtenispaneel. Tegen de stroom van de tijd in is dat echt heel bemoedigend. Tegelijkertijd ligt Gouda op de kerkelijke gordel die over Nederland loopt en ook wel de biblebelt genoemd wordt. Kijk je, daarbuiten, naar andere plaatsen in Nederland dan is de kerkelijk situatie vaak geheel anders. Kerken zonder kinderen. Kerken die zijn verdwenen. Kerken die nu een hele regio bedienen. Theologiestudenten die rekening moeten houden met een aanstelling als ze klaar zijn van 20 – 30%. Als een vliegtuig opstijgt, is er altijd een point of no return. Het vliegtuig heeft dan zo’n snelheid dat het niet anders kan dan de gevestigde koers omhoog te volgen, want een alternatief om terug te keren en een andere startpositie te kiezen, is er niet meer. Hoewel ik niet bang voor vliegen ben , vind ik dat toch altijd even een wat ongemakkelijk moment. Nu omhoog, want er is geen weg terug. In veel kerken is er iets vergelijkbaars aan de hand. Al jaren gaat de kerk een bepaalde koers, soms bewust, soms onbewust. En misschien zou het goed zijn als die koers verlegd wordt, dat men terugkeert om de startpositie eens kritisch tegen het licht te houden. En toch gebeurt het niet en dan is er dat point of no return. Er is niets meer dat de koers nog kan wijzigen. Er zit niks anders op dan door te vliegen op die vastgestelde koers. In veel kerken gebeurt dat nu. En natuurlijk vlieg je met elkaar nog best een poosje door. Kun je het samen goed hebben. Maar de gemeente vergrijst, de financiële middelen worden minder, de vijver van vrijwilligers die de kerk dragen wordt steeds kleiner en in sommige gemeenten gaat het dan inderdaad opeens hard en doet de laatste het licht uit.
In mijn eerste gemeente moesten we één van de twee kerken afstoten. Ik zal u de discussies besparen, maar het werd de monumentale Hervormde kerk. En in die kerk hingen van die zogenaamde predikantenborden. Het waren er drie. In witte sierlijke letters waren de namen van de predikanten die aan deze kerk waren verbonden geweest neergeschreven, wanneer ze kwamen, wanneer ze gingen. Het eerste bord was uit 1776. Op het laatste bord staat mijn naam, als de laatste predikant. Een periode van bijna 250 jaar was ten einde gekomen en met mijn naam ging het boek dicht. Ik mocht het licht uit doen. Een vreemde ervaring. Vervreemdend ook. Misschien denkt u nu wel, he, David, zo kennen we je helemaal niet. Maar ik lig er wel eens wakker van. Ik voel me onrustig als ik zo’n getal hoor dat er in 2050 geen PKN zal zijn. Nu weet ik wel dat we hier van ook een hoop kunnen relativeren want de wereldkerk groeit nog steeds en zal blijven groeien. Zwaartepunt van de kerk zal alleen rondom de evenaar komen te liggen. Ook de landelijke kerk is inmiddels in beweging rondom dit punt. Geïnspireerd op ons bijbelgedeelte is 'Kerk 2025' een poosje geleden van start gegaan. Net als de leerlingen moet ook de PKN back to basics zoals ze dat in de synode hebben genoemd. We moeten uittrekken uit onze gevestigde kerkcultuur met al zijn bureaucratie om weer een lichtere gang te ontdekken zoals ook die leerlingen zonder geldbundel, zonder reistas onderweg leerden te gaan. Het gaat om een terugkeer naar de kern van geloof en kerk-zijn. Weg bij de overtollige organisatiestructuur en ingeburgerde vergadercultuur. De PKN lijkt zich net als dat vliegtuig bewust te worden van dat ‘point of no return’ en stelt zich dus nu de vraag of de koers wel juist is vastgesteld. Maar ondanks dat veel mensen misschien de kerk verlaten, zijn er toch ook die blijven, die soms zelfs weer komen. Diezelfde professor zei: “ Het kerklidmaatschap in ons land is, daardoor wél; veel meer dan elders, een bewuste persoonlijke keuze. Dat verklaart bijvoorbeeld de actievere betrokkenheid van kerkleden met hun kerk vergeleken met andere landen.” We zijn dus kleiner geworden, maar die mensen die lid zijn, kiezen daar wel bewuster voor. En ook wij mogen ons toch in hier in Gouda gelukkig prijzen dat zovelen zich zo actief inzetten voor de kerk, ook voor deze Veste.
En toch? Ik lig er wel eens wakker van… Wat mij dan altijd helpt, is het verhaaltje van Paus Johannes de 23ste. Ik heb het bij mijn intreden ook vertelt. Paus Johannes de 23ste was nog maar net paus. Hij lag ‘s nachts wakker en kon de slaap niet vatten. Al die verantwoordelijkheden, problemen en zorgen van de kerk hielden hem uit de slaap. Totdat hij rond middernacht bedacht: 'Heer, het is niet mijn kerk, maar het is uw kerk.' Dat is iets dat die 72 leerlingen van Jezus ook beseften. Het is niet in hun eigen naam dat zij gaan, maar zij gaan in de naam van Jezus. En daarbij gaan ze ook nog eens niet alleen, maar twee aan twee. We staan dus niet alleen. We gaan in Zijn Naam én we gaan samen, want die 72 dat zijn wijzelf natuurlijk. Dat is de kring die wij hier samen vormen, hoe wij hier samen lichaam van Christus zijn, de een de hand en de ander de voet. Wij zijn die 72. En ook wij worden aan het einde van deze dienst uitgezonden. In zijn naam, met zijn zegen, gaan ook wij de wereld in, de dag van morgen. En wat is onze boodschap? Hoe brengen wij de betekenis van het evangelie over? Hoe gaan wij als christenen onze wereld in die enerzijds ontkerkelijkt – en zou het niet naïef zijn om te denken dat dit ons voorbij zou gaan –.maar anderzijds zindert van religiositeit. Waar mensen behoeften hebben aan rituelen, betekenissen. Waar ze zoeken naar woorden die raken aan de grenzen van hun bestaan, lezen ze bladen als Hapinezz, houden zich vast aan horoscopen, volgen op hun werk een cursus Mindfullness, geloven veel meer dan wij denken of zoals die professor zei: “ Er is een universele religieuze kern in de mens die voorkomt uit de hoop dat dit leven niet alles is.“ Als ik naar de kerk in Gouda kijk zie ik zorgen én kansen. Soms zijn er zorgen en kan een hier gevonden vrijheid ook snel een vrijblijvendheid worden. Nieuwe mensen weten ons te vinden, maar velen anderen weten geen eens dat dit een kerk is. Het prikkelt ons om na te denken over ons gebouw, onze uitstraling. Om meer en anders zichtbaar te worden dan dat gebouw tegenover het Shell-station.
En dat getuigt ook weer van zoveel kansen. Want u zet zich met velen – en dat ben ik iedere keer van onder de indruk – in voor deze gemeente, dragen deze gemeente. En misschien zie je hier niet iedereen elke zondag in de kerk, maar is dat juist ook niet onze kracht? Dat niet alles in dit ene uurtje gebeurt, maar dat mensen op vele andere manieren betrokken zijn. Ik denk aan de vele groepen die onze kerk rijk is, van jong tot oud. Jongeren die het geloof ervaren aan elkaar, doopouders die betrokken raken, nieuw binnengekomenen die op speciale avonden kennismaken en zich welkom weten en ook mensen die iets meer op afstand staan, voelen door de verscheidenheid van groepen en vormen, door vieringen, activiteiten, ons jaarthema, en zelfs door de sociale media, een band met deze Veste. Maar hoe kunnen we dat geheim nog verder delen? Want toch is er ook buiten de kerk vaak het beeld dat kerkmensen nog steeds knielen op een bed violen. Dat van religie alleen maar ellende komt. Het gebeurt me namelijk bijna dagelijks dat mensen mij zeggen hoe ze denken over de kerk. Het is vaak het beeld van de kerk van vroeger. Ze kennen het uit hun jeugd. Ze herkennen het bij sommige kerken of van sommige tv-programma’s. En zo willen ze het niet meer, maar de vraag 'hoe dan wel?' lijkt soms nooit gesteld te zijn. Als u zulke mensen spreekt, is het aardig om eens te vragen hoe die God er uitziet waarin zij niet geloven. En u zult zien dat als zij die God beschrijven: ook u kunt zeggen: maar in die God geloof ik ook niet. Want het frappante is vaak dat we het met hun kritiek eens zijn. Ook wij willen niet terug naar de kerk van toen. Maar op een of andere manier lukt het ons ook niet goed genoeg om te laten zien dat het ook anders kan, anders is geworden. Dat de kerk van vroeger niet de kerk van vandaag is. En dan vertel ik hoe ik tegen de bijbel aankijk, dat bij ons iedereen samen avondmaal viert, jong en oud, man en vrouw, homo en hetero, dat ik geloof dat God ons niet straft met lijden of dat dit lijden een zin zou hebben. Vaak kijken ze me dan verbaasd aan: “ Voor een dominee val je eigenlijk best mee.” Ja en het valt niet alleen mee, maar het verrijkt je leven om God te zoeken en soms te vinden. Het verrijkt je leven om dat leven hier samen te delen, de vreugde en het verdriet, de dalen en de bergen. Er is meer dan jij alleen, er is ook een samen, dat op elkaar betrokken wil zijn. Er zijn bronnen van waarde die je leven inspireren, verdiepen, die je motiveren, een geest die wil waaien, woorden te horen die je nergens anders hoort. Er zijn geheimen te ontdekken, rituelen te doen, eeuwenoude schatten worden hier doorgegeven. En ook wij hebben vaak geen pasklare antwoorden, maar er valt vanuit de bijbel en de christelijke traditie toch ook wel licht op de dingen van het leven. Krijgen wij inzicht in wat het goede leven is, voor onszelf, de samenleving en voor de schepping. De kerk als instituut zal wellicht verdwijnen, maar het is ook niet de kerk die die 72 verkondigde. Nee, zij vertelden de mensen waar zij kwamen over het Koninkrijk van God. De vraag is dus niet of de kerk er in 2050 nog is, maar of wij het Koninkrijk van God ook in deze wereld handen en voeten kunnen blijven geven. Blijkbaar moet dat anders dan gisteren, wellicht anders dan vandaag. Het is een uitdaging die wij in zijn naam aan mogen gaan. Net als die 72. Zij die durfden te gaan zonder geld, zonder reistas en zonder sandalen. Soms moet je dingen loslaten, om iets nieuws te ontvangen…… Het is tijd om te oogsten. In Zijn naam mogen ook wij onze wereld intrekken. Onderweg met mensen die dezelfde vragen stellen als wij, die verlangen naar vrede, naar heling, naar zin. Mensen die willen leven van de hoop en diep van binnen weten dat dit leven niet alles is, kan zijn.
Lieve mensen, de zomer staat voor de deur. Velen van u trekken straks er op uit, net als die leerlingen. Ongetwijfeld gaat u met iets meer op pad dan alleen een paar sandalen aan uw voeten. Maar toch voor velen is deze periode ook even een periode van afstand nemen, van loskomen, van andere prioriteiten. Gaan we op vakantie misschien wel een soort back to basics. Ik daag u uit om deze zomer ook eens stil te staan bij de basics van uw geloof. Wat voor jou van waarde is? Hoe God in jouw leven een plek krijgt? Hoe jij dat christelijk geloof wil leven anders dan de karikatuur die anderen er soms van maken? Hoe jij je ziel laat voeden? Want… alleen als onze eigen ziel bewogen wordt, kunnen we ook andere zielen in beweging brengen…..
Amen