Preek van vorige Week

Preek van drs. Jaap Smit, Oegstgeest over Jeremia 17: 5-10 en Lucas 6: 17-27
De Veste Gouda, 11 mei 2025 

Gemeente van Christus,

Het lijkt er op dat in deze dagen de tijd van zoete broodjes bakken voorbij is. We gaan er met de botte bijl in en de wereld staat te schudden op haar grondvesten. De zekerheden waarmee we zijn op- en uitgegroeid worden in één klap onderuit gehaald en de waarden waarop wij ons doen en laten baseerden, maken plaats voor materieel resultaat en quid pro quo, voor wat, hoort wat. Het lijkt erop dat wij een overgang meemaken van een waarden-gedreven internationale politiek, waarbij morele waarden hoog in het vaandel stonden en recht en rechtvaardigheid van groot belang waren, naar een ‘waarde-gedreven’ politiek waarin het gaat om geld en het recht van de sterkste en menselijke waarden geen rol meer lijken te spelen. We staan erbij en we kijken ernaar en hebben niet de woorden om er adequaat op te reageren. Het is de taal van de macht die we horen en dat is een andere taal dan de taal die we gewend zijn te spreken. Dat is de taal van de consencus, van het compromis, van geven om elkaar, van verantwoordelijkheid nemen voor de kleinen en zwakken. Wakker worden, zou ik zeggen en de rug rechten, want er is echt wat aan de hand. We zijn getuige van een Umwertung aller Werten om de woorden van de 19e eeuwse filosoof Friedrich Nietzsche aan te halen. Dat citaat is ook bepaald niet ongepast wanneer je je verdiept in zijn filosofie en de paralellen met onze tijd ziet. Nietzsche was uitgekeken op de gangbare gedachten van zijn tijd en in zijn werk ‘Voorbij Goed en Kwaad’  brak hij alles wat in die gold als goed en kwaad tot de grond toe af. Hij is de man van het nihilisme waarin elk geloof in wat dan ook was verdwenen en de wereld is als een kale vlakte waarin mensen op zoek moeten gaan naar zin en samenhang als die al zou kunnen bestaan. Zijn boek as een oproep om de vermolmde westerse cultuur te revitaliseren. Zijn overtuiging was dat alleen op de puinhoop van het nihilisme nieuwe waarden kunnen worden gevestigd…..Hij had het niet zo op met de westerse cultuur die gedomineerd werd door de christelijke waarden van naastenliefde, bescherming van de zwakken en het toekeren van de andere wang als je een pak slaag kreeg. De mensen waren softies geworden en konden zichzelf niet meer verdedigen en hadden daar een ander voor nodig……Dat was tegennatuurlijk en dat leverde alleen maar ellende op. Het was ook deze filosofie waar Hitler een aanhanger van was, hoewel de vraag is of hij Nietzsche wel echt begrepen had. Feit is dat deze filosoof terug greep op waarden waarin kracht en ook macht van groot belang zijn. Het lijkt er dus op dat wij nu weer getuige zijn van zo’n omkering van alle waarden in de woorden die op het wereldtoneel te horen zijn. En als verantwoording klinkt dan dat het ‘gezonde verstand’ weer de ruimte krijgt…… kennelijk is het gezond om voorbij te gaan aan de geschiedenis, aan gezamenlijk gedragen waarden, aan internationale verdragen en de rechtstaat. Alsof ons dat allemaal in de weg is gaan staan om een goed leven te kunnen opbouwen….. Een omkering van alle waarden…..

Dat was het ook in dat dal, die vlakte waar Jezus zijn leerlingen en een grote menigte toesprak. Het gelezen gedeelte lijkt op dat uit het evangelie van Matheus en dat wij kennen als de Bergrede. Hier lezen een variant van dat verhaal. Beide evangelisten hebben waarschijnlijk uit dezelfde bronnen geput en daar hun eigen draai aan gegeven. Bij Matheus spreekt Jezus een lange rede uit vanaf een heuvel, hier daalt Jezus af nadat hij op de berg de stilte had gezocht met zijn meest nabije leerlingen die hij vanaf dat moment zijn apostelen of discipelen noemt. Hij mengt zich onder de mensen. En richt zich eerst tot zijn leerlingen en vervolgens tot de grote menigte die op Hem af was gekomen en gehoord had wat Hij allemaal deed en mensen genas. Zoekende mensen met hoop in hun ogen, gaat hier iets nieuws beginnen? Gaat deze man ons nieuw leven schenken, brengt hij licht in deze donkere wereld waarin wij het uitzicht zijn verloren? En ook Jezus gaat hier los en spreekt de mensen toe. Gelukkig jullie die arm zijn, want voor jullie is het Koninkrijk van God…..Je moet je voorstellen hoe dat klinkt in een wereld waarin succes je eigen verdienste is. Een wereld verdeeld in winners en loosers waarin die laatsten dat in de gedachten van velen aan zichzelf te wijten hebben. Had je maar beter je best moeten doen. The american dream geldt immers voor iedereen….Een wereld van have’s and have not’s waarin die laatsten geen rechten hebben, maar leven van de kruimels die de have’s strooien…..Gelukkig jullie die nu honger hebben, want je zult verzadigd worden, gelukkig wie huilt, want je zult lachen. Het zijn verwijzingen naar teksten uit de psalmen waarin deze waarden bezongen worden. En als je beschimpt wordt omdat je een volgeling van mij bent, wees dan gerust en gelukkig want er komt een dag waarop je beloond zult worden…… En wee de rijken, jullie hebben je portie al gehad en dat geldt ook voor jullie die nu verzadigd zijn, zij zullen honger krijgen…..  Hier staat iemand te preken die dwars tegen de tijdgeest in de zaken compleet omdraait. Waar ziekte en zonde met elkaar te maken hebben in de doctrine van die tijd, geneest hij de lamme en de blinde, de lepralijder en de doofstomme…..Waar de religieuze elite het volk in bedwang hield met wetten en voorschriften, vertelt Hij een verhaal van bevrijding en verlossing. Een Umwertung aller Werten.  

Wat moeten we met zo’n preek in een tijd waarin het erop lijkt dat het niet langer de bescherming van de zwakke en de verantwoordelijkheid voor de ander is die ons leidt in dit bestaan, maar het succes van de grote mond en de macht van de rijkdom zijn die de wereld gaan regeren?  Het is het gevecht tussen de wetten van de natuur en die van beschaving en cultuur. Het is alsof de zelfbeheersing die hoort bij een beschaving als hindermacht aan de kant wordt geschoven. Het is waar Miskotte over schrijft in zijn boek Edda en Thora. De Edda, de wet van de natuur die mooi, maar ook wreed kan zijn. Als je die wetten niet met een tegenmacht confronteert, dan is de wereld niet een hof om in te wonen en te werken, maar een jungle om in te vechten en overleven. Een mens die uit is op macht wil zich bevrijden van die waarden die nu juist aantonen dat het niet de macht is waar het om gaat, maar om dienstbaarheid. Een mens die vervuld is van zichzelf, koopt niets voor naastenliefde en zorg voor de zwakke. Die moet zichzelf maar redden en beter zijn best doen. Een mens die zich god waant, laat zich door God niet storen, maar gebruikt Zijn naam als legitimatie voor zijn eigen doen en laten. Wij zagen die dappere bisschop Marian Edgar Budde op de dag van de inauguratie van president Trump wijzen op de waarden die het Evangelie ons aanreikt. Not done, riepen hij en zijn  fans in koor. Maar het is wat moet klinken in deze dagen waarin het erop aankomt. Als dat niet meer gebeurt, dan zijn we verloren. Niet met een grote mond, maar met gezag en durf. Jeremia verhief zijn stem in de tijd dat het volk vergeten was wie zij was en heulde met vreemde volken en hun goden. Ook toen een tijd waarin de waarden die als fundament golden voor de samenleving van toen, naar de achtergrond verdwenen waren. Ook toen de grote monden en het recht van de sterkste. Een keiharde aanklacht tegen de tijdgeest van toen. Vervloekt wie op een mens vertrouwt……wie zijn kracht ontleent aan stervelingen, wie zich afkeert van de Heer….. Gezegend wie de Heer vertrouwt wiens toeverlaat de Heer is……. Een oproep tot bescheidenheid en zelfrelativering. Een oproep om te luisteren naar die stem van de overkant die ons steeds weer wil behoeden voor de neiging om te vallen voor ‘de sterke man’. Die het allemaal wel even zal fixen met makkelijke en snoeiharde oplossingen waarbij de zwakke onder ons het aflegt.  

Lieve mensen, wij komen terecht in een periode waarin veel op losse schroeven staat en de rede op de proef wordt gesteld. Een Umwertung aller Werten waarbij niet duidelijk is wat dat ons zal brengen. Maar als er een tijd is om waakzaam te zijn en waar nodig onze stem te verheffen, dan is dat nu. Wij laten ons voeden met verhalen waarin het gaat om de zorg voor de ander, om verantwoordelijkheid voor elkaar, om eerbied voor de schepping en het zoeken naar vrede. Dat maakt ons geen softies die wereldvreemd door het leven gaan, maar mensen met idealen en geloof in het goede. Mensen met durf en stevigheid en met twee benen in de realiteit staan, maar niet capituleren voor grote monden en dreigende woorden. Dat zal niet altijd gemakkelijk en comfortabel zijn, maar dat is ook precies wat Jezus zijn leerlingen voorhoudt in de rede waarover wij lazen. Waar staan we voor? Hoe kijken we naar de ontwikkelingen van deze tijd? Wat kunnen we doen om de waarden die ons zijn bijgebracht hoog te houden? Welke rol speelt ons geloof daarbij? 
Amen.