Preek van vorige Week

Preek van ds. David van Veen over I Koningen 1: 32 - 40, Johannes 20: 19 – 23 en Handelingen 2: 1 - 13
De Veste Gouda, Pinksteren, 28 mei 2023

Een paar weken geleden was ik bij een ontmoeting met de groep Starters uit onze gemeente. Een groep die relatief nieuw is in De Veste en inmiddels aan het groeien is. Jonge mensen, vaak werkzaam in hun eerste baan, net getrouwd of samenwonend en sommigen met ook jonge kinderen. Chris zal er straks meer over vertellen. Tijdens deze ontmoeting hadden we het over het Pinksterfeest. Voor de deelnemers leek dit in eerste instantie misschien wel het meest lastige feest te zijn in onze christelijke traditie. Een ervaring die voor velen van ons denk ik herkenbaar is. De geest is ongrijpbaar en daarmee vaak ook onbegrijpelijk, zeker als het dan over de Drie-eenheid gaat waarbij de Geest de derde persoon is naast de Vader en de Zoon. Gaandeweg het gesprek echter keerde de beleving juist om en zei een deelnemer dat dit Pinksterfeest misschien juist wel het beste past bij onze moderne geloofsbeleving. Hij zei: “God de Vader is toch maar moeilijk te denken. Natuurlijk weet je dat het zo niet is, maar je ziet toch snel een man met een baard op een wolk voor je. En Jezus, de zoon, die zie ik vooral voor me als een mens, wandelend door de verhalen van toen uit het evangelie. Misschien dat de Geest dan nog wel het beste aansluit, juist omdat de geest niet 1,2,3 te pakken is, wat ongrijpbaar is, maar daardoor ook de ruimte laat.” In het gesprek dat volgde, ontdekten we samen dan ook dat de geest in de bijbel niet zo zeer als een persoon wordt voorgesteld, maar veel meer als de kracht van God. Als God-dichtbij-je, als energie, als de kracht die je vervult, aanwakkert, motiveert, maar die je ook bevraagt, je roept en bij de les houdt. Of zoals ik zelf wel eens zeg: Jezus leefde in de geest van God, zoals wij weer mogen leven in de geest van Jezus.  

Dat sluit aan bij een gedachte van dichter en schrijver Willem Jan Otten die donderdag spreekt voor een lezing van Goudader in de bibliotheek. Otten, die zich later bekeerde tot het geloof, had als het ware de minste moeite met het Pinksterfeest. Dat vond hij vanzelfsprekend. Zo zei hij ooit in Trouw: “Wanneer een geliefde fysiek uit je leven is verdwenen, blijft zijn of haar geest achter. Dat is toch niet zo moeilijk om te geloven.” Mooi hoe mensen als hij, die geen religieuze bagage of zelfs ballast hebben, vaak zo puur kunnen reageren én verstaan. Toch is het Pinksterfeest ook weer meer dan dat en waait die geest al door de gehele Bijbel om hier in Handelingen 2 op indrukwekkende wijze uit te waaieren over de gehele wereld. Het begint echter al in den beginne…  Het was ook het eerste lied dat wij vandaag zongen. Zij zit als een vogel broedend op het water. Het lied dat Margreet Scholten inspireerde tot de drie ramen aan de zijkant van De Veste. Op het YouTube-kanaal van De Veste kunt u het interview met haar over deze ramen nog steeds bekijken. Zij zit als een vogel broedend op het water. Dat gaat over Genesis 1 waar Gods Geest zweeft over het oerwater. De geest is vrouwelijk en er zijn uitleggers die in de beschrijving uit Genesis een baarmoeder ontwaren. De wateren zijn nog rondom en toch is de kiem van nieuw leven aanwezig.  
Zij zit als een vogel, broedend op het water,  
onder haar de chaos van de eerste dag; 
zij zucht en zij zingt, moeder van de schepping 
wachtend op het Woord totdat zij baren mag. 
Gods geest wordt hier voorgesteld als een vogel die, zoals de NBV vertaalt, zweefde boven het water. Daarom is een vogel of later een duif ook wel het symbool van de geest geworden. Diezelfde geest, diezelfde duif, die verder op weer zweeft boven het water en de Ark van Noach. De duif die neerdaalt als Jezus kopje ondergaat in het water en ook dan de geest in de vorm van een duif die neerdaalt uit de hemel. Zo is de geest een teken van een nieuw begin, van een nieuwe schepping. Toen in den beginne, en ook weer na de zondvloed en met Jezus en het koninkrijk van God waarin ook wij worden uitgenodigd om opnieuw te beginnen als Gods mensen. 

Als we kijken naar het woord geest in Genesis dan staat daar in het Hebreeuws Ruach. Zoals ik al zei: een vrouwelijk woord. Het betekent adem of wind. Waarom ‘adem’? Omdat het de geest van God is die levend maakt. De mens, Adam, krijgt letterlijk de adem van God ingeblazen. Zo werd de mens een levend wezen, staat er geschreven. Precies zoals ook Jezus doet na zijn opstanding in het evangelie van Johannes. Ook daar blaast Jezus op zijn leerlingen en zegt: Ontvang de Heilige Geest. Het is de adem van God die mensen levend maakt. Het is de geest die ons doet ontwaken, die ons net als de leerlingen uit onze huizen doet komen, om echt te gaan leven in de geest van Jezus, het evangelie te gaan verkondigen, het handen en voeten te geven. De geest roept ons op om ons dienstbaar te maken voor het koninkrijk, voor de kerk, ja, ook voor deze kerk. Ruach betekent ook wind. Waarom ‘wind’? Ik hoor dat als de energie van God, de geestkracht, de wind die ons aanblaast, zodat we in beweging komen. En ook die wind horen we terug in het verhaal uit Handelingen als een geluid als een hevige windvlaag het huis vervult waar de discipelen bij elkaar zijn. Hier staat wat te gebeuren, hier komen mensen in beweging, worden aangewakkerd, mogen bezield worden door Gods Geest. Nu gebeurde dat ook al vóór dit moment van Pinksteren. Ook vroeger al kregen mensen de geest. Het waren vaak de profeten en koningen uit het eerste testament. Zo werd bijvoorbeeld de profeet Samuel of koning David al vervuld met de Heilige Geest. Zo staat er geschreven in de Bijbel dat de profeet Samuël een hoorn met olie nam en David zalfde te midden van zijn broers. En dan staat er: Vanaf die dag was de geest van de HEER over David.

Dat zalven is dan ook een symbool van de werking van de Heilige Geest zelf. Ik had eigenlijk nooit zo goed begrepen waarom. Totdat ik begreep, dat als je gezalfd wordt de olie vervolgens je huid intrekt, naar binnen toe. Zo is het ook als bij het ontvangen van de Heilige Geest. God wil je, in zijn geest, zo nabijkomen als olie die je huid intrekt. Je mag zo helemaal van hem vervuld worden. Nou, dat zalven van een koning hebben we onlangs nog gezien. Ik weet niet of u gekeken heeft naar de kroning van Charles maar anders heeft u vast wel gehoord van dat bijzondere flesje met olie in de vorm van een vogel én het oeroude lepeltje dat bij de zalving van de koning nog steeds wordt gebruikt. Arjen Lubach, die de dingen vaak raak kan zeggen, maar op religieus vlak ietwat gefrustreerd is - iemand met ballast dus - zei op Twitter over de kroning: Het was een prachtige dag voor iedereen die houdt van idiote sprookjes. Tja, zo kun je ernaar kijken, maar tegelijkertijd was het ook een fascinerende historische ceremonie met een ongekende religieuze lading. Of zoals Beatrice de Graaf het zei in De Ongelooflijke Podcast van de EO: we keken bij deze ceremonie zomaar even diep de middeleeuwen in. Oeroude geschiedenis live op je televisie. Fascinerend. En het gaat nog verder terug dan de middeleeuwen. Want het feit dat Charles werd gezalfd heeft natuurlijk alles te maken met dat de koningen in de Bijbel gezalfd werden met olie. Sterker nog dat beroemde muziekstuk van Handel ‘Zadok the priest’ dat bij kroningen wordt uitgevoerd is de letterlijke tekst waarvan wij zojuist lazen uit het boek Koningen waarin verhaald wordt van de zalving van Salomo tot koning. Ook daar was de olie, de zalving, de trompetten die klonken en het volk dat riep: Long live the king! Ze bliezen op de schalmeien en juichten zo luid dat de aarde ervan dreunde.

Luister naar het muziekstuk van Handel ‘Zadok the Priest’

Voor wie het muziekstuk al bekend voorkwam… het is natuurlijk ook de tune van de Championsleague van de voetbal. En voor die voetbaladapten onder ons is de winst van deze preek in ieder geval dat je je voetbalvrienden nu ook kunt uitleggen waarover dat lied eigenlijk gaat. Maar goed, tegelijkertijd zien we natuurlijk ook een hoop pracht en praal en wordt er wel heel veel uit de kast getrokken voor één man die ook maar een mens is. Ik kan me voorstellen dat mensen daar toch ook wel kritisch op zijn. Een ook de Engelse “priester Zadok”, aartsbisschop Welby leek in zijn preek veel te relativeren en te reframen. Toch komen zalving en gebed om vervulling om de Heilige Geest ook vandaag de dag nog steeds voor. Sterker nog: ik heb dat de afgelopen week al twee keer mee mogen maken. Het eerste moment was vorige week zaterdag in Taizé, waar ik was met jongeren uit onze gemeente en nog ruim 2000 anderen. In de zaterdagavondviering waarin het licht van Pasen wordt gedeeld zodat de hele kerk gevuld is met honderden brandende kaarsjes, trad deze zaterdag ook een broeder officieel toe tot de communiteit, broeder Simon. Nadat hij zijn geloften had uitgesproken, werd er door ons allen heel indringend gezongen om de Heilige Geest, veni creator spiritus. Ik vond dat een heel emotioneel moment waar de aanwezigheid van Gods geest bijna tastbaar was. Na de ceremonie en dit indringende zingen, barste de gehele kerk uit in een hard en langdurig applaus. Dat stond vast niet in het liturgisch script, maar ja, dat krijg je als je meer dan 2000 jongeren uitnodigt op je feestje. Het tweede moment van zalving en gebed om de Heilige Geest was afgelopen woensdag en van een heel andere orde. Zoals u weet verblijft ons gemeentelid Joke Baas in het hospice. En wel vaker mag ik bidden om Gods geest en een laatste zegen geven waarbij ik mijn handen dan op het hoofd leg, maar afgelopen woensdag deden we dat mede op verzoek van Joke met een wat uitgebreidere liturgie waarbij ook anderen aanwezig waren. In het dienstboek van de Protestantse Kerk worden hier ook suggesties voor gedaan en staat het onder het kopje ‘ziekenzalving’. Het moment was intiem en indrukwekkend tegelijkertijd. Zo mocht ik o.a. Joke zalven waardoor ze nog dieper ervaren mocht dat God haar nabij is zoals olie op haar huid, handen op haar hoofd waarbij eeuwenoude woorden klonken die ook voor haar waar mochten zijn.  

Twee bijzondere momenten van deze week waar twee mensen vervuld mochten raken van de Geest, als God-dichtbij-je, als kracht van leven om zo verder de toekomst in te gaan in leven en door sterven heen. Broeder Simon en zuster Joke zijn zo ook voor ons voorbeelden van hoe ook wij Gods geest mogen ontvangen en dat dit niet alleen voor een koning is weggelegd. En daar raken we natuurlijk aan de kern van het Pinksterfeest. Want Gods Geest is er voor alle mensen en wil in alle talen verstaanbaar zijn. Gods Geest roept ons vandaag allemaal wakker. Als een kracht, als een energie, als adem, als wind, als olie. Die ons lichaam en onze geest wil doordrenken, maar ook om ons zo nu en dan op de huid te zitten, die ons hart onrustig maakt zodat we in beweging komen om onze opdracht in zijn koninkrijk, in kerk en wereld te verstaan. Tenslotte werd ook dit onderstreept bij die kroning van Charles. Want voordat hij al die scepters, handschoenen, kleden en juwelen kreeg overhandigd, werd hij eerst eigenlijk helemaal uitgekleed. Hij was een koning die letterlijk in zijn hemd zat. En zo in zijn hemd werd hij gezalfd. Ook de koning is maar een mens gevormd uit stof, uit aarde en is het de geest die levend maakt. De koning, die net als wij, in de geest van die andere koning mogen gaan leven die zei: Ik ben niet gekomen om te heersen, maar om te dienen. 

Amen