Inleiding jaarthema 2021-2022 

DE ZEVEN DEUGDEN 
- Over moed, wijsheid, gematigdheid, rechtvaardigheid, geloof, hoop en liefde –

Inleiding jaarthema 
Al eeuwenlang vragen mensen zich af hoe je ‘goed’ kan leven? Hoe dat de samenleving ten goede kan komen? Maar ook, hoe je als gelovige goed leven kan? Wat wordt er van je verwacht als mens, als burger en als gelovige?  

Nu kun je daarvoor snel wijzen op bijvoorbeeld de tien geboden. Een regel als ‘ gij zult niet stelen’ komt immers niet alleen die ander ten goede, maar ook onszelf. En ook in de maatschappij hebben we veel wetten, normen en regels waaruit blijkt wat wel goed is en wat niet goed is. Het probleem is echter dat normen en regels ons teveel van buiten worden opgelegd en alleen vaak maar verplichtend zijn. En elke verplichting daagt uit tot overtreding. Iets is dan goed zo lang de wet zegt dat het niet fout is. 

Maar hoe is iemand nu uit zichzelf een goede burger? En ook als gelovige hoop je toch dat mensen het goede doen omdat ze dat willen en niet omdat ze dat als een verplichting zien? Integriteit en vertrouwen kun je niet afdwingen met regels en plichten, maar is wel ontzettend belangrijk. Het systeem van onze samenleving werkt wanneer de mensen die het runnen mensen zijn die je kunt vertrouwen dat ze goede dingen doen omdat ze zo in elkaar zitten, en niet omdat ze zich aan regels houden. We zoeken mensen met karakter!  

Regels zijn dus belangrijk, maar karakter is belangrijker. En willen we dat karakter veranderen dan komen we niet uit bij regels of normen, maar bij deugden. De deugdenleer gaat er vanuit dat je door middel van die deugden je karakter kunt oefenen, zoals je fysiek ook je spieren oefent in de sportschool. Deugden kun je je eigen maken, zoals je ook een tweede taal kunt leren spreken. Zoals een taal kun je ook oefenen in de deugden. Je gaat ze dan steeds vanzelfsprekender beoefenen zoals dat ook met een tweede taal gebeurt. Omgekeerd is het ook waar: oefen je een taal niet dan kun je zo’n taal ook zo weer verleren.  

Deugden kunnen ons karakter vormen. Dat is een oefening en een leerproces, maar leidt wel, volgens een eeuwenoude opvatting, tot een beter leven, misschien zelfs een gelukkiger leven. Dan worden wij mensen van karakter, ook als burger en gelovige.  

In onderstaande tabel zie je in voorbeelden het verschil weergeven tussen normen, waarden en deugden.

Norm	Waarde	Deugd
Wat niet mag, of juist moet...	Wat we belangrijk vinden...	Ik wil iemand zijn die...is.
Je komt je afspraken na	Betrouwbaarheid	Betrouwbaar
Luister naar elkaar	Respect	Respectvol
Je praat aardig tegen elkaar	Vriendelijkheid	Vriendelijk
We heten nieuwkomers van harte welkom	Gastvrijheid	Gastvrij

Normen en regels worden dus vaak als verplichtend gezien. Als iets wat van buitenaf wordt opgelegd en daarmee uitdaagt tot overtreding. Waarden klinken mooi, maar zijn vervolgens weer heel abstract en hoog verheven en geven op die manier weinig houvast. Deugden komen dichterbij. Het gaat om een oefening van ons karakter. Hoe kan ik meer betrouwbaar worden? Hoe kan ik gastvrijheid oefenen? Hoe kan ik respectvol en vriendelijk zijn?  

Zeven deugden ( 4 + 3) 
Deugden klinken bij ons vaak echter wat ouderwets. Het zou dan gaan om kuisheid, netheid, spaarzaamheid en gehoorzaamheid. En voor zo’n jarenvijftigmoraal lopen nog maar weinig mensen warm. Toch wijzen deugden vanuit de oudheid de mens al een weg. Een weg waarop de mens tot volle bloei mag komen en raakt aan wat je ook ‘ gelukkig’ kunt noemen. 

Al vanaf de oudheid worden de deugden de mensen voorgehouden. Natuurlijk zijn er veel deugden, maar een aantal zijn wel de belangrijkste. Ze worden ook wel kardinale deugden genoemd. ‘Kardinaal’ komt van  het woord ‘cardo’ dat ‘scharnier’ of ‘draaipunt’ betekent. Of te wel deze deugden zijn als ‘ scharnieren’ waardoor de deur naar menselijke vervulling en bloei als het ware openzwaait.

De filosoof Aristoteles ( 384 – 322 voor Christus) benoemde al vier van die belangrijkste deugden. De christelijke traditie heeft dat nog  eens met drie deugden aangevuld tot zeven. Ook in het evangelie zien we Jezus die weg van de deugden wijzen, omdat hij oproept tot karakterverandering. Het gaat Jezus er niet om dat je de regels en de wet houdt om zichzelf en als een verplichting. Dan blijf je nog teveel aan de buitenkant. Het gaat Jezus echter om de binnenkant. Hij daagt mensen uit om hun leven ten diepste te veranderen en anders te gaan leven, niet omdat dit moet, maar omdat ze dat zelf willen. 

Met dit jaarthema willen we die 7 deugden onder de aandacht brengen. Wat betekenen die deugden? Hoe kunnen ze ook ons karakter scherpen? 

De zeven deugden bestaan uit de 4 klassieke deugden: wijsheid, matigheid, moed en rechtvaardigheid. De christelijke traditie heeft dat aangevuld met de 3 deugden: geloof, hoop en liefde.

Materialen 

Kijk voor meer materiaal voor jongeren eens op de site JOP: (https://jongprotestant.protestantsekerk.nl/overzicht/) of voor verhalen uit de Bijbel op de site van het NBV ( https://debijbel.nl/bijbelbasics ) Ook kun je Heidi Koster ons jeugdwerker vragen om eens mee te denken. Mail: heidi@step-gouda.nl  

Het boek dat ik verderop noem van Paul van Tongeren 'Deugdelijk leven; Een inleiding in de deugdethiek' was het eindexamencahier voor het vwo. Het onderwerp was deugdethiek en werd door de Begeleidingscommisie in het Filosofie in het voortgezet onderwijs voor de examenjaren 2004 tot en met 2006 vastgesteld.

Ook in de kunst zijn de deugden vaak als thema gebruikt. Soms is een beeld of een kunstwerk een aardige opzet om een gesprek over een deugd te beginnen. Zoals bijvoorbeeld op deze afbeelding de deugd ‘ geloof’ is weergeven. Een werk van Giotto di Bondone, Prudenza, fresco in de Scrovegnikapel in Padua ( ca. 1306). En zo is er meer te vinden.

Boeken 
Er zijn over dit onderwerp veel boeken te vinden. Ik noem er enkele:

• ‘ Goed leven’ van Tom Wright ( ISBN 978 90 519 4413 6). Op de achterflap staat te lezen: 
  Waarom ben ik hier? Hoe moet ik mij gedragen? Dit zijn de fundamentele uitdagingen die Tom Wright in zijn karakteristiek vlotte en boeiende stijl behandelt. Wat moeten christenen aan met de tijd tussen hun doop en hun dood? Al te gemakkelijk immers wordt de blik op het hiernamaals gericht. De echte uitdaging ligt in het leven hier en nu.
  Wright maakt korte metten met de gebruikelijke opvatting dat christelijk leven niets meer is dan een lijst met dingen die je wel of niet moet doen. Maar het is ook niet de opdracht om, waarheen dan ook, 'je hart te volgen'. Goed leven laat de Bijbelse roep zien van een omkering, een karakterverandering, die je uit het aardse najagen van geld, sex en macht overbrengt in een deugdzame levensstaat. Zo beantwoordt een mens aan het doel waarvoor hij is geschapen, en kan hij in zijn gedrag God laten zien. Een boek voor iedereen die hoopt dat er hier op aarde meer is. Want dat is er.
  
• Een ander boek dat ook andere deugden aan de orde laat komen en meer bestaat uit losse artikelen, is het boekje ‘ Voortreffelijk leven, op zoek naar het juiste midden’. Eindredactie: Peter Henk Steenhuis & Emiel Hakkenes. ( ISBN 978 90 477 0161 3). Het gaat hier om bewerkingen en reportages zoals die ook in dagblad Trouw zijn verschenen.  

Tenslotte noem ik nog enkele boeken van Paul van Tongeren. 
‘Leven is een kunst’ (ISBN 9789086871025) 
Leven is geen kunst zolang het een kwestie van overleven is. Wie moet zorgen te overleven, stelt geen vragen: hij vecht, (vr)eet, verbergt zich. Pas als dat gelukt is, is het mogelijk om van overleven, leven te maken; van vreten: eten, van biologie: kunst. Daarvoor is meer nodig dan filosofie. Van Tongerens pleidooi voor een ethiek die helpt bij de kunst van het leven en het leven als kunst, verhoudt zich kritisch tot het type levenskunstfilosofie dat vandaag de boventoon voert. Dat maakt zijn boek in zekere zin ‘oneigentijds’, maar niet minder inspirerend en uitdagend. 

Deugdelijk leven. 
Een inleiding in de deugdethiek ( ISBN 9789058751126) 
Vandaag ontdekken we weer dat deugd eigenlijk niets met een dergelijke mentaliteit te maken heeft, maar eerder met kracht, voortreffelijkheid, kwaliteit van leven en levenskunst. Wie wil weten wat menselijk leven is en hoe het moet, kan het beste kijken naar mensen die het goed kunnen, die de kunst van het leven verstaan. De deugd lijkt een belangrijke rol te kunnen (gaan) spelen in actuele problemen, en deze inleiding probeert duidelijk te maken wat de bijdrage kan zijn van de deugdethiek aan een oplossing van de problemen van onze tijd. 

Gouda, 10 juni 2021 
Ds David van Veen